Spotkania z Podróżą – Chiny

Gorąco zapraszamy wszystkich zainteresowanych tematyką Chin na wtorkowe wystąpienie prezesa naszego koła w Herbaciarni Sowa, organizowane przez Towarzystwo Przyjaciół Ząbek!

 

Banpo – neolityczna osada na przedmieściach współczesnego Xi’an-u

Jest to drugi artykuł z serii opisującej pracę oraz podróże po Chinach trójki studentów Instytutu Archeologii UW: Andrzeja Romaniuka, Pawła Janika i Aleksandra Dymkowskiego. Dwa lata temu IA UW nawiązał współpracę ze Szkołą Archeologii i Muzealnictwa na Uniwersytecie Pekińskim; przewiduje ona wymianę tak studentów, jak i kadry naukowej między ośrodkami w celach edukacyjnych i badawczych.

W minionym roku 2012, w trakcie swojej podróży po środkowych Chinach, trójka studentów (Andrzej Romaniuk, Paweł Janik i Aleksander Dymkowski) miała okazję odwiedzić Muzeum Archeologiczne Banpo, znajdujące się na przedmieściach Xi’an-u, godzinę drogi od centrum.

Neolityczna osada i cmentarzysko w Banpo odkryte zostały przypadkiem w październiku 1953 roku, podczas przygotowywania fundamentów pod planowaną fabrykę; sama nazwa „Banpo” pochodziła od tytułu grupy roboczej działającej na tym terenie. Po wstępnym zidentyfikowaniu znalezisk prace przejął Instytut Badań Archeologicznych Chińskiej Akademii Nauk, rozpoczynając  w tym miejscu regularne badania. Były to pierwsze wykopaliska na tak dużym obszarze (ponad 17 akrów) prowadzone na terenie Chin po II wojnie światowej i proklamacji Chińskiej Republiki Ludowej; stanowiły one swoisty poligon doświadczalny dla chińskiej archeologii, pozwalając nadgonić kilka dekad opóźnienia w stosunku do zachodniej nauki. Doświadczenia wyniesione z tych badań, prowadzonych do końca lat 50tych, przygotowały archeologów na późniejsze odkrycie Terakotowej Armii.

Położenie Banpo na mapie Chin

Prace nad udostępnieniem stanowiska archeologicznego szerszej publiczności rozpoczęto od wzniesienia na jego terenie muzeum , otwartego dla zwiedzających od 1958 roku. Część odkopanej osady i kilka pochówków (ok. 3000m2) przykryto dachem, tworząc ogromną halę z pomniejszymi wystawami w bocznych pomieszczeniach (m.in. makietami stanowiska i charakterystycznymi zabytkami; w jednym z bocznych pomieszczeń znajduje się nawet niewielkie kino, gdzie można zobaczyć, niestety tylko po chińsku, film o tymże stanowisku). Droga prowadząca do hali biegnie prosto od bramy terenu muzeum poprzez niewielkie schodki w górę. Na lewo od tej drogi znajduje się drugi budynek przeznaczony na „właściwe” muzeum, z wieloma ważnymi zabytkami odkopanymi na terenie stanowiska (można tam zobaczyć m.in. panoramę  sceny z polowania, wypchane zwierzęta na które polowali mieszkańcy, naczynia ceramiczne, narzędzia itd.). Obok hali znajduje się jeszcze domek z wystawą dotyczącą całego procesu powstawania naczyń ceramicznych oraz (niestety raczej nieudolna) osada, będąca „twórczą” rekonstrukcją historyczną wyglądu domów w dawnej osadzie Banpo. Ostatnie prace, prowadzone w 2010 roku, służyły wdrożeniu nowych technik edukacyjnych. Na terenie muzeum położone są także inne budynki, nie związane jednak bezpośrednio z samym stanowiskiem – sklepy, wystawy lokalnych artystów itd.

 

Wejście na teren muzeum oraz widok na główną halę kryjącą osadę

Stanowisko zasiedlone było przez około tysiąc lat (5000-4000 p.n.e.), co wiąże się z początkami kultury Yangshao (jej wczesny okres nazywany jest często fazą Banpo). Ośrodki cywilizacji kultury Yangshao rozwijały się wzdłuż rzeki Wei i na brzegach środkowego odcinka rzeki Żółtej od początku V aż po III tysiąclecie p.n.e. – wiele z nich było zasiedlonych i później, za kultury Longshan (III tysiąclecie p.n.e.), będącej z kolei bezpośrednim przodkiem wczesnych chińskich państwowości okresu epoki brązu. Nazwa Yangshao pochodzi od nazwy wsi, w pobliżu której szwedzki badacz Johan Gunnar Anderson w 1920 roku odkrył pierwsze znane chińskiej nauce pozostałości osady neolitycznej. Kultura ta wiązała się z rozpowszechnieniem upraw różnych zbóż, głównie prosa (choć także zdarzały się na południu uprawy ryżu), oraz stopniowym udomawianiem różnych gatunków zwierząt (najpopularniejsze były psy oraz świnie, wykorzystywane także jako zwierzęta ofiarne). Od początku IV tysiąclecia p.n.e. w kulturze tej można zauważyć stopniowy rozwój ponad regionalnych ośrodków, dominujących politycznie nad mniejszymi osadami. Najlepiej poznanymi stanowiskami tego okresu, prócz Banpo, są Jiangzhai (jedyne przekopane w 100%), Dadiwan i Beishouling.

Artystyczna wizja osady w Banpo

Wraz z innymi stanowiskami z okresu wczesnej kultury Yangshao Banpo jest przykładem osady na planie, w przybliżeniu, owalnym. Pośrodku znajdował się okrągły plac, na którego obwodzie rozmieszono różnego typu domy z wyjściem skierowanym tylko i wyłącznie na plac. Całe założenie otoczone było rowem, najprawdopodobniej w celu ochrony mieszkańców przed atakami dzikich zwierząt.

Hala – widok na centrum stanowiska oraz na jego zachodnią krawędź z widocznym rowem

Na terenie Banpo odkopano fundamenty 46 domów, głównie okrągłych, tak ziemianek, jak i z podłogą na poziomie gruntu. We wczesnych fazach zasiedlenia powstawały tylko okrągłe domy z podłogą położoną do metra poniżej linii gruntu. Ziemia wydobyta podczas robienia wkopu była pewnie później używana do formowania ścian budynku ( które to następnie w jakiś sposób wypalano lub suszono – chińskie lessy po wysuszeniu stają się niezwykle twarde), wspartych na drewnianych belkach, na których z kolei opierał się dach pokryty strzechą. Z czasem zaczęto budować także na planie kwadratu, coraz częściej odchodząc od wkopywania się w grunt. Według niektórych badaczy różne typy planów służyły różnym celom; także wielkość budowli mogła mieć znaczenie – zwykle większe domostwa były otoczone przez kilkanaście mniejszych, tworząc „sektory” mieszkalne wewnątrz osady. Małe i średniej wielkości domki składały się z jednego pomieszczenia; duży mógł mieć do 5 oddzielnych pokoi, wkopanych w grunt na różną głębokość.

Odkopane pozostałości i model domku na planie kwadratu

Zmarłe dzieci chowane były w urnach na terenie osady, natomiast dorośli mieszkańcy na cmentarzysku poza jego obszarem. Łącznie odkryto 247 pochówków, z czego 174 na terenie cmentarzyska i 73 urnowe. Cmentarzysko otaczało dookoła całą osadę  a poszczególne jego części odpowiadały odpowiednim „sektorom” mieszkalnym. Do grobu – dużej, prostokątnej jamy – składano ciało jednej osoby (istnieje tylko kilka wyjątków od tej reguły na cały okres funkcjonowania osady), w pozycji wyprostowanej i na plecach. Jako dary dla zmarłych wkładano do grobów, w pobliżu lub między nogami (rzadziej w okolicach głowy), ceramikę oraz podstawowe narzędzia; na ich podstawie niezwykle trudno byłoby wyznaczyć płeć lub status społeczny zmarłego, co wskazuje na dosyć proste, egalitarne społeczeństwo. Ponad właściwym grobem, w zasypisku, znajdowano czasami ludzkie paliczki, co świadczy o składaniu zmarłym, w ramach ofiary, odciętych ludzkich palców.

Piece do wypalania ceramiki znajdowały się poza obrębem osady.  Neolityczni garncarze wykonywali zwykle proste, praktyczne formy naczyń, o charakterystycznym, czerwonawym odcieniu. Z rzadka dekorowano misy, zwykle poprzez namalowanie prostego, geometrycznego wzoru na wylewie naczynia. Niektóre z naczyń posiadały na swojej powierzchni odciski tkanin (mimo, że żadne się nie zachowały), dzięki czemu znamy sposób tkania praktykowany przez starożytnych mieszkańców Banpo. Charakterystyczny dla kultury Yangshao był powtarzający się okazjonalnie motyw ryb i twarzy bądź maski – najbardziej eksponowane naczynia w muzeum Banpo posiadają właśnie taką dekorację.  „Maskę” z naczyń Yangshao wyjaśniano różnie – jako ducha rzek, twarz szamana, a nawet kosmitę (sic!). Ciekawym jest jednak fakt, że występował on tylko na miskach służących do „zamknięcia” pochówków dzieci w urnach – może, jak niektórzy badacze przypuszczają, dekoracje takie służyły tylko jako źródło czysto estetycznej przyjemności dla najmłodszych mieszkańców osady?

Odkryty podczas wykopalisk piec do  wypalania ceramiki; przykład naczynia malowanego geometrycznie; naczynie z motywem „maski”

Na naczyniach z Banpo odkryto jeszcze jedną ciekawą rzecz – pojedyncze znaki, przypominające z grubsza późniejsze o ponad 2000 lat wczesne pismo chińskie. Jak do tej pory nie rozszyfrowano, czy jest to rzeczywiście forma zapisu informacji, czy przypadkowy zestaw kresek, element dekoracji.

Banpo było pierwszym stanowiskiem, podczas badania którego archeolodzy chińscy zwrócili uwagę nie tylko na sztukę „wysoką” (naczynia dekorowane i inne dobra „luksusowe”) oraz budownictwo, ale także na przedmioty codziennego użytku, materiały wykorzystane do ich produkcji, kości zwierząt itd. Większy nacisk położono na rekonstrukcje dawnej flory i fauny wokół stanowiska oraz miejsc pozyskiwania przez dawnych mieszkańców osady niezbędnych surowców do wykonywania narzędzi i wznoszenia domów. Podczas wykopalisk zauważono, a kolejne badania na innych stanowiskach to potwierdziły, że  VII tysięcy lat temu na terenie Chin Centralnych klimat był znacznie gorętszy i wilgotniejszy niż obecnie – dopiero na przełomie II i I tysiąclecia p.n.e ochłodził się i osuszył, zapewne w wyniku coraz większej ingerencji człowieka w środowisko.

Zwierzęta z gabloty o dawnym środowisku naturalnym, w którym żyli mieszkańcy Banpo

Na terenie muzeum możemy zobaczyć narzędzia, jakimi posługiwali się na co dzień mieszkańcy Banpo – zidentyfikowano wiele rodzajów narzędzi rolniczych i broni do polowania, ale także zrekonstruowano na podstawie znalezisk podstawowe techniki tkackie.

Przedstawienie procesu tkania oraz naczynie z odciśniętym wzorem tkaniny na denku

Narzędzia wykorzystywane przez dawnych mieszkańców Banpo

Muzeum posiada swoją stronę internetową ( http://bpmuseum.com/Channel.aspx?ChId=4 ). Do muzeum można dojechać autobusem (bodajże 105) z centrum miasta spod przystanku na północ od Wieży Dzwonu.

Dla zainteresowanych Okresem Neolitu w Chinach polecam dwie pozycje (do kupienia poprzez chociażby Amazon.com):

Liu Li, The Chinese Neolithic: Trajectories to Early States

Liu Li, Chen Xingcan, The Archaeology of China; From the Late Paleolithic to the Early Bronze Age

Epizod kimmeryjski i scytyjski na Bliskim Wschodzie cz.1

Wstęp i zarys problematyki związanej z kimmeryjsko-scytyjskim epizodem na Bliskim Wschodzie.

Niniejsza praca poświęcona jest zagadnieniu pobytu plemion Kimmerów i Scytów na terenach bliskowschodnich. Choć temat ten jest omawiany od ponad stu lat i był przedmiotem studiów wielu wybitnych specjalistów różnych dziedzin historycznych. Zaliczali się do nich m. in. Tadeusz Sulimirski, Roman Ghirshman, Askold Ivanczik, I. Diakonov, Jan Chochorowski czy Władimir Erlij. Jednak temat ten nie został do końca wyczerpany i wyjaśniony, mimo iż badania nad tym zagadnieniem w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat zanotowały niesamowity postęp. Ustalono między innymi z jakimi obszarami kulturowymi należałoby identyfikować europejskich i azjatyckich przodków Scytów i Kimmerów. Została obalona koncepcja łączenia przesunięć tych ludów z zanikiem kultury katakumbowej i pojawieniem się zrębowej. Było to możliwe m. in. dzięki badaniom C14 (Aleksiev 2001 i 2002). Dzięki poprawnemu identyfikowaniu kultur obu ludów możliwe stało się szukanie ich pozostałości w krajach zakaukaskich. Niniejsza praca jest próbą zwięzłego podsumowania dotychczasowej wiedzy i najnowszych ustaleń na temat epizodu kimeryjskiego i scytyjskiego na Bliskim Wschodzie i wyciągnięcia wniosków.

Na terenach na południe od Kaukazu Kimmerowie byli obecni najprawdopodobniej od schyłku VIII do końca VII w. p. n. e., natomiast Scytowie najpewniej od lat 80-tych VII do początku VI w. p. n. e.. Choć kwestia czasu pobytu tych ostatnich jest dużo bardziej skomplikowana o czym będzie mowa w dalszej części pracy.

Na początku naświetlę pewne problemy związane z zagadnieniem obecności tytułowych ludów na obszarach bliskowschodnich. Trzeba zacząć od tego, że zdaniem niektórych badaczy jak np.: I. Diakonova w przeciwieństwie do Scytów, Kimmerowie nie byli ludem w sensie etnicznym, lecz rodzajem formacji jazdy (Diakonov 1981). Jednak twierdzenie to jest „zawieszone w powietrzu”, ponieważ przeczą mu wszystkie źródła. Dlatego bliżej mi do klasycznego postrzegania Kimmerów. Inną dziwną hipotezą jest przypuszczenie, że w przeciwieństwie do Kimmerów, Scytowie nie zabierali ze sobą rodzin, tylko zakładali je na miejscu (Philips 1972, s. 136-137). Jednak ze źródeł pisanych wynika, że ich pobyt był dość długi (koło 100 lat, a może i więcej), a liczba ludności stosunkowo duża, więc powyższe twierdzenie jest mało przekonywujące. Według zwolenników takiego toku rozumowania Scytowie przeprowadzali okresowe rajdy na kraje zakaukaskie ze swoich nadczarnomorskich i środkowoazjatyckich siedzib. Po dokonaniu rabunku Scytowie mieliby wracać na rodzime koczowiska. Być może też tak bywało, jednak bardzo dużo wskazuje na stały pobyt jakiejś ich większej grupy na obszarach zakaukaskich. Świadczy o tym m. in. fakt, że tereny pomiędzy rzeką Kurą, a Araksesem były nazywane Skythenoi przez Xenofona, Sacassani przez Pliniusza Starszego oraz Sakasene przez Ptolemeusza. Do owej scytyjskiej krainy można również włączyć tereny dawnego państwa Mannai (ryc. 1).

ryc. 1 Obszar domniemanego “Sacasene”.

Wymienione wyżej nazwy geograficzne nawiązują do określeń stosowanych wobec Scytów przez inne ludy starożytne. W źródłach asyryjskich Kimmerowie i Scytowie nazywani są kolejno Gimirrai i Iškŭzai/Išgŭzai, w Starym Testamencie: Gomer i Aškuza/Aškenaz, natomiast w źródłach greckich Kimmerioi i Skytoi. Natomiast Persowie Scytów określali mianem Saków. Według Herodota Scytowie samych siebie nazywali Skolotami. Na podstawie analizy imion (często pochodzących od jakiś wyrażeń) oraz kultury można wnioskować, że zarówno Kimmerowie jak i Scytowie należeli do ludów irańskich z grupy indoirańskiej z rodziny indoeuropejskiej. Do tej gałęzi językowej należeli również m. in. Persowie, Medowie, Sakowie¹ , późniejsze ludy sarmacko-alańskie² i być może Taurowie. Choć w przypadku Kimmerów istnieje również przypuszczenie, że mogli być oni ludem trackim lud mieszanym; irańsko-trackim. Najprawdopodobniej jednak był to szczep irański z elementami trackimi. Wiąże się to z tym, że używanie określeń “ludy irańskie” lub nawet samych nazw “Scytowie” i “Kimmerowie” jest pewnym uproszczeniem, ponieważ wiadomo, że wiele obecnych³, jak i dawnych ludów oraz związków plemiennych⁴ mogło się składać z kilku komponentów etnicznych, antropologicznych/biologicznych i językowych (Andonian 2011, s. 119-123, Mortensen 1993, s., Weiers. 2003, s. 248-264, Yepiskoposian 2011, s. 73-78). Być może w skład związków plemiennych kimmeryjskiego i scytyjskiego wchodziły także inne ludy np: ałtajskie. Badania antropologiczne i genetyczne nad szczątkami ludzkimi z grobów scytyjskich z Ałtaju pokazują, że była to ludność (przynajmniej w tamtym rejonie) zróżnicowana antropologicznie i biologicznie (Albaum 1982, s. 25, HeritageDaily 2012, March of the Titans 2012). Jednak wydaje się, że ich trzon stanowili irańskojęzyczni nomadzi- wskazują na to dane językowe i kultura. Innym problemem związanym z tym zagadnieniem jest to, czy pod nazwami Kimmerowie i Scytowie starożytni pisarze nie mieli na myśli wielu różnych ludów. Źródła pisane jednak rozmyślnie rozdzielają te dwie grupy i lokalizują ich poszczególne siedziby. Natomiast wiązanie ze sobą nazw pochodzących z rożnych kręgów kulturowych określających ten sam lud jest w tym przypadku uzasadnione, ponieważ np: Herodot podaje nazwy używane przez różne ludy (Dzieje, 4:6). Dodatkowo można porównywać przekazy pochodzące z różnych kultur, ale opisujące te same wydarzenia, w których wymienione są nazwy owych szczepów. Choć w przypadku Scytów może jeszcze wchodzić w grę zagadnienie, czy Scytowie i Sakowie to na pewno to samo. Kwestia ta będzie poruszona w dalszej cześć pracy. Pewne poszlaki wskazują, że wraz ze Scytami i Kimmerami, na tereny bliskowschodnie przybyły też inne plemiona (irańskie?) o których właściwie nic nie wiemy. Chodzi tu m. in. o tajemnicze nazwy Magog i Togarma. Ostatnim z ważniejszych problemów jest to, kiedy właściwie Kimmerowie i Scytowie pojawili się na Bliskim Wschodzie? Jedni przyjmują, że w VIII, inni w IX, a nawet tacy, którzy twierdzą, że w X w. p. n. e. wraz z innymi plemionami irańskimi jak Medowie czy Persowie. Innym aspektem tego pytania jest to, czy nie przebywali na terenach zakaukaskich zanim pojawili się we wschodniej Europie (Sulimirski 1954, s. 282-283). Jeśli chodzi o ich obecność na Bliskim Wschodzie to przed końcem VIII w. p. n. e. nie ma żadnych dowodów, ani historycznych, ani archeologicznych⁵. Na podstawie pewnych przesłanek⁶ uważano kiedyś, że pierwsza fala Kimmerów przesunęła się na Bliski Wschód już pod koniec II tysiąclecia p. n. e. (Smirnov 1974, s. 35), ale obecnie wydaje się, że nie należy tego w ten sposób rozumieć albo trzeba to zjawisko połączyć z migracją innych ludów, być może irańskich (przodkowie Medów i Persów?) W związku z tym nie ma podstaw sądzić, że pojawili się w krajach zakaukaskich, przed osadzeniem się na stepach pontyjskich. Choć w przypadku Scytów sprawa ta jest dużo bardziej skomplikowana, o czym będę pisać później.

Przodkowie Kimmerów i Scytów

Jak to zasygnalizowałem w poprzednim rozdziale, zarówno Kimmerowie, jak i Scytowie są ludami irańskimi. Ludność irańska wykształciła się prawdopodobnie w obrębie zrębowo-andronowskiego kompleksu kulturowego (ryc. 2). Datowany jest on na okres od o koło 2200-2000 do 1100-1000 r. p. n. e. i składał on się z dwóch głównych członów- kultury grobów zrębowych zajmującej rozległe obszary wschodniej Europy oraz kultury andronowskiej, która rozwijała się na obszarze zachodniej i środkowej południowej Syberii oraz północnym Kazachstanie. Kompleks ten powstał w dużej części na tradycjach kultur grobów katakumbowych i jamowych (Chochorowski 1999.a s. 294). Jego ludność zajmowała się zarówno rolnictwem, jak i hodowlą (w tym pasterską), a ważną rolę w gospodarce i kulturze odgrywał koń. W późniejszym okresie kultura andronowska weszła w interakcje z kulturami oazowymi Margiany i Baktri (Chochorowski 1999.a, s. 275).

ryc. 2 Schematyczne zaznaczenie obszarów zajmowanych  w II tysiącleciu p. n. e. przez kulturę zrębową, andronowską oraz baktro-margiański kompleks archeologiczny (w skrócie BMKA).

W okresie od XIII-X w. p. n. e. na obszarze kompleksu zrębowo-andronowskiego nastąpiły poważne transformacje kulturowe spowodowane zmianami klimatycznymi. Miało miejsce wyludnienie stepów; w niektórych rejonach populacja spadła o 90 % (Chochorowski 1999.a, s. 284). Natomiast w sferze gospodarki nastąpiło przejście większej części ludności na nomadyczne pasterstwo. Na bazie kultury grobów zrębowych i pokrewnej mu kultury sabatinowskiej wykształciło się podłoże,⁷ z którego, przy udziale oddziaływań kultur azjatyckich i kobańskiej powstały później na północnych wybrzeżach nadczarnomorskich grupy: czernogorodzka i nowoczerkaska (Bouzek 2002) łączone w tzw. „kulturę kimmeryjską”. Natomiast na bazie tradycji andronowskich rozwinęła się m. in. kultura tagarska oraz kultura ałdy-bielska⁸. Co się stało z tą częścią ludności, która odeszła? Ludność mieszkająca w pobliżu Morza Czarnego mogła wziąć udział (pośrednio lub bezpośrednio) w wielkim exodusie nazywanym wędrówką „ludów morza”. Natomiast część plemion zamieszkujących stepowy interior oraz obszary azjatyckie zaczęła prawdopodobnie napływać na obszary m .in. zakaukaskie oraz wyżynę irańską . Pojawiły się wtedy na owych obszarach nowe jednostki kulturowe (ryc. 3).

ryc. 3 Ważniejsze stanowiska archeologiczne związane z wczesnymi ludami irańskimi na Bliskim Wschodzie i okolicach z początku I tysiąclecia p. n. e..

W środkowym Iranie rozwijająca się od X do IX (VIII ?) w. p. n. e kultura Tepe Sialk VI, choć datowanie, przynajmniej niektórych jej elementów budzi wątpliwości (Erlij 1993, s. 137). Z kolei na północy, w rejonie wybrzeża Morza Kaspijskiego występowała datowana na okres od XII do VIII w. p. n. e. kultura Amlasz, a w obecnym Luristanie horyzont tzw. “brązów luristańskich”.

ryc. 4 Fragmenty malowanej ceramiki z tępe Sialk VI.  Widoczny z boku namalowanej postaci sztyleto-miecz, był łączony przez niektórych badaczy z“akinakesem” lub inną tego typu bronią wczesnych ludów irański.

 

Ryc. 5 Naczynia z Tepe Sialk VI. Przedstawione na nich zwierzęta są łączone z stylem wywodzącym się z kultury kobańskiej lub azjatyckich kultur powiązanych z wczesnym i ludami irańskimi.

ryc. 6 Przedstawienia zoomorficzne  z kultur północnej Eurazji łączonych z wczesnym żywiołem irańskim oraz nawiązania do nich: 1. Ur-Maral (Tienszan) 2-3. Aržan (Tuwa) 4. Ortaa-Sargol (Tuwa) 5. Buchtarma (Ałtaj) 6. Buraty (Ałtaj) 7. cmentarzysko Ałtaj (Ałtaj mongolski) 8. Huszotyn nur (Mongolia) 9. Ordos (Chiny) 10. Buchtarma (Ałtaj) 11.  Nin-czen (Mongolia wewnętrzna) 12-13. Argos (Grecja)14-16. Tepe sialk B (Iran) 17. Kobań (Kaukaz).

 

ryc. 7 Figurka jeźdźca na koni z Amlasz.

Pierwsza z wymienionych kultur powstała niemalże na surowym korzeniu, natomiast druga ze znacznego zmieszania się miejscowego substratu z napływowym. Jeśli chodzi o “brązy luristańskie”, kiedyś również zwane „brązami z Harsin”, to przedmioty wchodzące w ich skład posiadały obok nowych, także i stare motywy zdobnicze. Jednak cały horyzont „brązów luristańskich” i zjawiska kulturowe z nim związane są czymś nowym w tym rejonie. Na wymienionych obszarach ponadto występuje tzw. ceramika szara oraz groby o tradycjach megalitycznych. Z przybyciem nowej, północnej grupy ludnościowej prawdopodobnie trzeba też łączyć niektóre materiały z Hasanlu datowane na IX-VIII w. p. n. e., jak czerwoną ceramikę oraz część przedmiotów metalowych; te ostanie nawiązują do niektórych „brązów luristańskich” (ryc. 23 i 24). Kultury Tepe Sialk VI, Amlasz, materiały z Hasanlu oraz horyzont „brązów luristańskich” zdają się być ze sobą powiązane, na co wskazuje występowanie wspólnych elementów (Ghirshman 1965, s. 10-55, Śliwa 1997, s. 385-396). Natomiast na obszarach kaukaskich i zakaukaskich pojawiły się impulsy kulturowe nawiązujące do kultury andronowskiej oraz kultur Przedkaukazia (Sulimirski 1954, s. 288-289). Jak wspomniano wcześniej podobne wpływy andronowskie są obserwowalne w baktriano-margiańskim kompleksie archeologicznym.

ryc. 8 „Brązy luristańskie”: 1-6 części rzędu końskiego, 7-9 „sztandary” i okucia, ryc. 10 miecz, 11 naczynie ceramiczne w kształcie człowieka z wazą.

ryc. 9: 1-4 Przedmioty metalowe z Hasanlu, 5-6 Brązowe przedmioty z Hasanlu nawiązujące formą do „brązów luristańskich”: Fragment pobocznicy w kształcie gryfa (?) oraz figurka lwa o nie do końca jasnej funkcji

Pojawienie się tych nowych tworów kulturowych na powyższych terenach należy wiązać z napływem plemion irańskich z północy. Przybywały one najprawdopodobniej zarówno poprzez Kaukaz, jak i Azję środkową. Wśród nich byli przodkowie późniejszych Medów i Persów. Jednak to, z którego kierunku (i czy tylko jednego) przywędrowali protoplaści owych dwóch ostatnich wymienionych etnosów- pozostaje nadal tajemnicą.

1. Nie wiadomo do końca czy “Sakowie” byli synonimem Scytów, czy określeniem na ich wschodni odłam.

2. W tym współcześni Osetyjczycy, których język, tak jak wszystkie języki wschodnioirańskie jest najbardziej zbliżony do scytyjskiego.

3. Np: Lurowie, Azerowie i Hazarowie- nie mylić z historycznymi Chazarami Europy wschodniej.

4. Np: Madziarzy.

5. Być może były takowe, ale nie przetrwały do naszych czasów, nie zostały jeszcze odkryte lub są źle interpretowane..

6. Przede wszystkim obecności importów.

7. W postaci kultury biełozierskiej i ugrupowań późno zrębowych.

8. Reprezentowana m. in. przez kurhan Aržan.

Chińskie wykopaliska w Dongpingling (Longshan/Shandong) – relacja uczestników

Jest to pierwszy artykuł z serii opisującej pracę oraz podróże po Chinach trójki studentów Instytutu Archeologii UW: Andrzeja Romaniuka, Pawła Janika i Aleksandra Dymkowskiego. Dwa lata temu IA UW nawiązał współpracę ze Szkołą Archeologii i Muzealnictwa na Uniwersytecie Pekińskim; przewiduje ona wymianę tak studentów, jak i kadry naukowej między ośrodkami w celach edukacyjnych i badawczych.

W minionym roku 2012 trójka studentów (Andrzej Romaniuk, Paweł Janik i Aleksander Dymkowski) dostała się na wykopaliska prowadzone przez profesora Yang Zhe Fenga w pobliżu miejscowości Longshan (dosłownie smocza góra), około godziny drogi od Jinanu, stolicy nadmorskiej prowincji Shandong.

Tereny prowincji Shandong odegrały kluczową rolę w kształtowaniu się cywilizacji oraz kultury chińskiej. W czasach Walczących Królestw (V w. – 221 r. p.n.e.) w stolicy państwa Lu (aktualnie południowy Shandong), w Qufu, narodził się i nauczał największy myśliciel chiński – Konfucjusz. Z miast królestwa Qi (współcześnie północny Shandong) pochodzili pierwsi znani nam poeci i pisarze chińscy, których prace wpłynęły na literaturę tego rejonu świata w późniejszych dwóch tysiącach lat. Pod koniec Cesarstwa, w XIX i XX wieku, w pobliskich portach kwitł handel z mocarstwami Europy (m.in. z Niemcami, dzięki czemu regionalne piwo zalicza się do najlepszych w Chinach). Shandong jest także, wraz z Shanxi, Shaanxi i Henan, jedną z najlepiej przebadanych archeologicznie prowincji Chin.

Longshan, choć współcześnie niczym nie wyróżnia się od reszty wsi chińskich, znajduje się w pobliżu bardzo ważnych dla regionu stanowisk od okresu neolitu po nowożytność. Właśnie od niej pochodzi nazwa neolitycznej kultury Longshan, uznawanej za pierwszą skonsolidowaną cywilizację chińską. Misja profesora Yang’a skupiła się jednak na znacznie późniejszym okresie, badając ogromne stanowisko archeologiczne, będące pozostałością po dawnym mieście Dongpingling.

Historię osadnictwa w regionie badali członkowie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Prowincji Shandong (znajdującego się w stolicy prowincji – Jinan). Jak widać na pierwszej mapie, stanowisko Dongpingling leży w miejscu, w którym od tradycyjnego szlaku idącego wzdłuż gór odchodzi droga wiodąca przez wyżynę górską na południe (W miejscach o podobnych warunkach powstały inne miasta prowincji, jak chociażby Jinan, Zhangqiu, Zibo).

Ten dogodny dla wymiany handlowej teren był zamieszkany od dawna, ale aż do VII wieku p.n.e. nie istniało tam żadne większe miasto. Pierwsze założenie urbanistyczne, umocnione wałem ziemnym, pojawiło się dopiero w okresie Wiosen i Jesieni (722 a 481 r. p.n.e.). Pobliskie osady powoli się wyludniły – ich mieszkańcy przenieśli się do bezpieczniejszego, obwarowanego miasta. Region stał się miejscem rywalizacji dwóch królestw – Qi i Lu. W okresie Walczących Królestw miasto zostało zdobyte i zniszczone; jednak odbudowano je, mniej więcej w tym samym miejscu, trzysta lat później, za czasów Dynastii Han (206 p.n.e. – 220 n.e.; druga dynastia cesarska Chin).

Miasto istniało do najazdu albo koczowników, najpewniej Turków Szat’o, albo państwa Kitanów w Mandżurii (tzw. Dynastia Liao), w X wieku n.e.. Złupione i doszczętnie spalone zostało zapomniane, a miejsce, w którym stało, po dziś dzień miejscowa ludność uznaje za nawiedzone przez duchy, przeklęte. W ludnych Chinach ziemia jest cenna – teren ten był przez setki lat wykorzystywany jako pole uprawne. Resztki miasta przetrwały do naszych czasów w formie nasypów murów i widocznej na zdjęciach satelitarnych dawnej siatki miejskiej.

Analizując widoczne pozostałości miasta, do których należą nasypy murów i zachowana część siatki dróg, można stwierdzić, że całe założenie opierało się na uniwersalnym dla miast chińskich rozplanowaniu, uwzględniającym wszystko: od rzeczy fundamentalnych dla funkcjonowania miasta, jak np. ogólny kształt założenia, po szczegółowe rozplanowanie konkretnych dzielnic, z kompleksem administracyjno-pałacowym umiejscowionym pośrodku. Dongpingling jest o tyle wyjątkowe, że nie istniały żadne naturalne przeszkody by zrealizować ideę „doskonałego” miasta. Dlatego też założenie ma kształt prawie prostokątny (2 na 2,2 km), przy czym każdy z boków zorientowany jest dokładnie na jeden z czterech kardynalnych kierunków świata. W murze miejskim,  o łącznej długości 8,7 km, osadzone było niegdyś 9 bram miejskich, po trzy na każdy odcinek muru; wchodziło się przez nie na 6 głównych ulic miasta, które dzieliły przestrzeń miejską na 16 miej-więcej równych części (główną bramą powinna być dolna, środkowa, gdzie teraz mieści się właściwa wieś Longshan). 4 Środkowe „parcele” miasta zawierały niegdyś budynki pałacowe i świątynne, natomiast na 2, położonych na zachód od nich, mieściły się huty oraz odlewnie miejskie. Cmentarz miejski położony był poza murami, przy północno-zachodnim rogu miasta; tak, jak to było w zwyczaju na całym terenie Chin.

Na zdjęciu widać to, co pozostało z murów miejskich wzniesionych za dynastii Han. Składały się one z rdzenia z ubitej ziemi (ubijanej albo warstwami albo w drewnianych kasetonach) obłożonego drewnem i terakotą. Po zniszczeniu miasta to, co nie spłonęło, zostało prawdopodobnie rozgrabione przez miejscową ludność. Resztki murów, jedyne widoczne na powierzchni pozostałości miasta,  były użytkowane w następnych wiekach, po uprzednim wyryciu w nich pomieszczeń, jako składziki dla okolicznych farmerów. Najmłodsze warstwy archeologiczne znajdują się 0,5 m pod poziomem aktualnego gruntu ornego.

Pierwszy raz stanowisko było eksplorowane przez prof Yang Zhe Fenga w 2009 roku; wtedy to, na podstawie znalezisk,  dokonano identyfikacji pałacu oraz miejskiej huty.

Przy okazji  warto zaznaczyć, że archeolodzy chińscy kopią w oparciu o system trzyletni – raz na trzy lata jadą na 4 miesięczne wykopaliska. W Polsce studenci wyjeżdżają na praktyki w miesiącach czerwiec-październik, w okresie przerwy między kolejnymi latami akademickimi; w Chinach natomiast na okres połowy semestru – prócz właściwej pracy archeologicznej uczęszczają także na wykłady, organizowane zwykle w pobliżu miejsca zamieszkania.

W tym roku prace koncentrowały się na dalszym rozpoznaniu terenu pałacowego oraz hut – wytyczono dwa wykopy, odległe od siebie o ok. 900m – w dalszej części artykułu wykop z pałacem będziemy nazywać „studenckim” (gdyż pracowali tam studenci Uniwersytetu Pekińskiego), a wykop z hutami „magisterskim” (gdyż pracowali tam magistrzy z różnych placówek naukowych, Np z muzeum prowincji Shaanxi w Xi’an). Oba wykopy zostały wytyczone wedle siatki reperów, obejmującej całe stanowisko i ustawionej podczas poprzednich wykopalisk. Do domierzania się do siatki i zakładania siatki wykopów służyły dwa tachimetry laserowe (m.in. Leica z rozbudowanym interfejsem).

Trójka studentów IA UW wylądowała oczywiście na wykopie studenckim. Każdej osobie przypadł mały odcinek o wymiarach 4 na 4 metry, który miała od tej pory prowadzić. Między odcinkami ustawiono świadki  o szerokości 1 metra. System kwadratów jest powszechny w Azji; był on stosowany przez archeologów angielskich kopiących w domenach Wielkiej Brytanii w latach 20tych  i 30tych.

Każdy student dostał „wyprawkę” wraz z przyborami niezbędnymi do pracy oraz robotnika do pomocy. Robotnicy byli mieszkańcami pobliskich wiosek; w większości ludzie starsi, mający po 40 i więcej lat.

Przy okazji warto wspomnieć, że problem starzenia się chińskiej prowincji jest bardzo widoczny, nawet w miejscowościach bliskich większych aglomeracji (z Longshan do trzy-milionowego Jinanu było tylko 1,5 godziny drogi podmiejskim autobusem). Ludzie w wieku studenckim i produkcyjnym wyjeżdżają do pracy w wielkich miastach, na wsi zostają jedynie osoby starsze oraz dzieci (dość często zdarza się, że dzieci są wychowywane przez dziadków, utrzymywanych przez rodziców pracujących w mieście). Starzenie się wsi zagraża dostawom żywności, a Chiny, jako najbardziej ludny kraj świata potrzebują ogromnych i stałych jej dostaw.

Od czasu do czasu robotnicy przychodzili wraz z dziećmi na teren wykopalisk, aby pokazać im „archeologów” przy pracy. Na szczęście chińskie dzieci są raczej ciche i posłuszne, nie sprawiały więc większego kłopotu przy pracy.

Najczęstszym zabytkiem masowym, z jakim muszą się borykać archeolodzy chińscy, są fragmenty naczyń ceramicznych oraz dachówek. Formy ceramiczne naczyń użytkowych niestety, w odróżnieniu od innych rejonów świata, nie są dobrym źródłem archeologicznym – przez cały okres historyczny uległy jedynie nieznacznym zmianom. Tylko te z okresu neolitu i wczesnej epoki brązu są istotnym wyróżnikiem archeologicznym. Co do dachówek, pojawiają na stanowiskach chińskich od okresu Wiosen  i Jesieni. Generalnie tradycyjny chiński dach składa się z 6 różnych rodzajów dachówek (2 typy wykończeniowe boków dachu, 2 typy pokrywające powierzchnie dachu i 2 typy wieńczące), technika jego układania znana jest do dzisiaj.

Kolejnym często spotykanym zabytkiem są chińskie monety. Okrągłe, z kwadratową dziurką pośrodku, były odlewane (a nie, jak w Europie, sztancowane!) od czasów Walczących Królestw, choć znamy także i starsze formy monet, o różnych kształtach, które znajdowały się w obiegu od okresu Wiosen i Jesieni po początek Dynastii Han. W tym roku odkopano już wiele monet, jednak na czas pobytu polskich studentów przypada okrycie tylko pierwszych dwóch. Na terenie wykopu magisterskiego znajdowane są formy odlewnicze służące do wykonywania tego typu monet.

Mimo, że w okresie pobytu polskich studentów wykopano tylko dwa przedmioty metalowe inne niż monety (najpewniej ciężarki), to generalnie miasto jest bogate w znaleziska tego typu lub z nimi bezpośrednio związane – m.in. elementy narzędzi, broni, formy do ich odlewu itd.

Dosyć często odkopywano zdobione płytki ceramiczne, bogato dekorowane różnorodnymi motywami (zwykle geometrycznymi, rzadziej przedstawieniami mitologicznymi lub symbolicznymi wizerunkami przedmiotów, np monet).

Pałac eksplorowany przez studentów posiadał korytarze, których powierzchnia była wykładana wypalanymi cegłami.

Na stanowisku magisterskim odkopano kilkanaście pozostałości pieców hutniczych.

Polscy studenci pracowali na wykopaliskach do 9 października, kiedy to wyruszyli w podróż po Chinach Centralnych, kończącą się 20 października w Pekinie. Przed opuszczeniem Longshan i stanowiska Dongpingling zrobiono im zdjęcia pamiątkowe z prowadzącymi wykopaliska, innymi studentami i robotnikami.

Bibliografia:

The Cambridge History of China “The Ch’in and Han Empires, 221 BC–AD 220”

(i inne części serii)

Li Min „Jinan in the first millenium B.C.: Archaeology and history”

Steinhardt Shatzman Nancy „Chinese Imperial City Planning”

Yinong Xu „The Chinese City in Space and Time: The Development of Urban Form in

Suzhou”

Yang Zhe Feng – raport z wykopalisk z 2009 roku (dostępny u osób, które były na wykopaliskach)

SPOTKANIE ORGANIZACYJNE SKN ARCHEOLOGII DALEKIEGO WSCHODU

Archaeology of China and beyond

 15 października 2012 r. w Sali Senatu w Pałacu Kazimierzowskim odbędzie się sesja naukowa poświęcona archeologii Chin pt.:

„Archaeology of China and beyond”

Sesja odbywać się będzie w godz 9.00 – 13.00

 

WYKŁADY:

 

prof. Zhao Hui (School of Archaeology and Museology, PKU)

The orgin of Chinese civilization

 

prof. Wang Youping (School of Archaeology and Museology, PKU)

New discoveries on the Laonainaimiao archaeological site and paleolithic culture in the microregion on the southern foothill of  Dongshan, Henan province

 

prof. Hu Dongbo  (School of Archaeology and Museology, PKU)

Analyses of bronze vessels found in the Shang dynasty tomb in Xingan, Dayangzhou, Jiangxi province

 

prof. Karol Szymczak (Instytut Archeologii UW)

Neolithic of Turanian Lowland

 

dr Marta Żuchowska (Instytut Archeologii UW)

Amber finds from China

 

Następnego dnia, 16 października 2012 r. w galerii Pałacu Kazimierzowskiego o godz. 13.00 odbędzie się uroczyste otwarcie wystawy:

„Archeologia Chin – badania Uniwersytetu Pekińskiego”

Wystawę swoim patronatem objął Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Warszawskiego prof. Marcin Pałys.

Wystawę zwiedzić będzie można w dniach 16 – 31 października. 

 

Organizatorzy:

Wydział Archeologii i Muzealnictwa Uniwersytetu Pekińskiego

Dyrekcja Instytutu Archeologii UW

Dyrekcja Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW

Dyrekcja Ośrodka Badań Prekolumbijskich UW

 

W imieniu Organizatorów Serdecznie Zapraszamy !!!

Wykład pt. „Zarys wojskowości koczowników na przestrzeni dziejów”

W imieniu SKN Archeologii Dalekiego Wschodu oraz SKN Archeologii Wojny zapraszamy wszystkich serdecznie na wykład pt: „Zarys wojskowości koczowników na przestrzeni dziejów” który odbędzie się w czwartek 31 maja o godzinie 15:00 w  budynku Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego (Szkoła Główna nas Kampusie Centralnym) w sali 210.

 

II Konferencja Studenckiego Ruchu Naukowego Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego

Chcielibyśmy zaprosić wszystkich zainteresowanych historią i archeologią na II Konferencję Studenckiego Ruchu Naukowego Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, organizowaną przez Zarząd Samorządu Studentów Instytutu Archeologii UW. Już 4 kwietnia, w sali 2.10 budynku Szkoły Głównej, od 10tej do 17tej członkowie kół naukowych IA będą przedstawiali swoje referaty. Z 17tu wystąpień dwa dotyczą bezpośrednio rejonu Dalekiego Wschodu (Pawła Janika i Andrzeja Romaniuka), a dwa kolejne wiążą się z zagadnieniem Szlaku Jedwabnego (Wojciecha Ejsmonda oraz duetu Emilia Smagur/Kasper Hanus z IA UJ).

HARMONOGRAM KONFERENCJI
10.00 – Uroczyste otwarcie
10.10 – „Jak zdobywać dofinansowanie?” Katarzyna Cecka
10.20 – „Sprawozdanie z działalności SKN KEMET” Łukasz Przewłocki
10.40 – „Sprawozdanie z działalności SKN Mare Nostrum” Katarzyna Żebrowska
11.00 – „Sprawozdanie z działalności sekcji podwodnej SKN Wod.o.Lot” Marta Bajtler
11.20 – Dyskusja
11.30 – „Autostopem po Jedwabnym Szlaku i trasie podbojów Aleksandra Wielkiego” Wojciech Ejsmond
11.50 – „Pośrednictwo koczowników w kontaktach pomiędzy Europą a Azją Wschodnią na przestrzeni dziejów” Paweł Janik
12.10 – „Chińskie naczynia brązowe” Andrzej Romaniuk
12.30 – „Miasta szlaku jedwabnego na terenie Kotliny Tarymskiej” Emilia Smagur, Kasper Hanus IA UJ (wideoprezentacja)
12.50 – Dyskusja
13.00 – „Początki mennictwa w Egipcie faraońskim” Krzysztof Pakuła
13.20 – „Okno Pojawień. Miejsce – symbol” Piotr Sójka
13.40 – Dalmacja – Grecy, Rzymianie, morze i wino” Marta Bajtler
14.00 – „Kalos Kagathos, czyli co archeologia może powiedzieć o sporcie” Marcin Romaniuk
14.20 – Dyskusja i przerwa obiadowa
15.20 – „Zatoka Wraków 2011 – kobiety na eżektory” Małgorzata Mileszczyk
15.40 – „Średniowieczne łyżwy kościane – produkcja i użytkowanie” Monika Radzikowska
16.00 – „Jak to robiono w Człuchowie? Przyczynek do zagadnienia podziału surowca w średniowiecznej obróbce poroża” Maciej Miścicki
16.20 – „Biskupija – wczesnośredniowieczna chorwacka Villa
16.40 – „Rozpalanie ognia – eksperymentalnie” Paweł Jaskólski
17.00 – Dyskusja
17.10 – Zamknięcie

Kampus Główny, Instytut Archeologii UW, sala 2.10
ul. Krakowskie Przedmieście 26/28

!zapraszamy!

Strona FB wydarzenia: https://www.facebook.com/events/364217590289213/

Strona FB Zarządu Samorządu Studentów Instytutu Archeologii UW: https://www.facebook.com/pages/Zarz%C4%85d-Samorz%C4%85du-Student%C3%B3w-Instytutu-Archeologii-UW/105595696141185

Zarys dziejów Korei; część I: Paleolit

         Jest  to pierwszy z serii przeglądowy artykuł dotyczący archeologii półwyspu koreańskiego. Będzie on poświęcony starszej epoce kamienia (guseokgisidae), która tak jak w innych rejonach świata tradycyjnie dzielona jest na 3 główne fazy – paleolit dolny (od 700-400 do 130 000 lat temu), paleolit środkowy (od 130 000 do 50 000 lat temu) i paleolit górny (od 50 000 do 10 000 –  10 000 lat temu). Jego górna granica nie jest do końca ustalona, ponieważ wciąż rozważany jest problem mezolitu (jungseokgisidae) na interesującym nas terenie.  Równie kłopotliwa jest kwestia następującego po nim okresu neolitu (sinseokgisidae), który wg. nomenklatury europejskiej powinien być bardziej określany mianem paraneolitu bądź mezolitu ceramicznego, ponieważ jeszcze nie mamy wtedy do czynienia z gospodarką wytwórczą.  Innym zagadnieniem, na które trzeba zwrócić uwagę by lepiej poznać historię zasiedlenia tegoż półwyspu jest to, że w okresie paleolitu posiadał on zupełnie inną linię brzegową (ryc. 1). Był on wówczas częścią lądu łączącego m.in obecne Kuryle, Sachalin i wyspy Japońskie, co mogło mieć wpływ na kierunki przenikania pewnych  oddziaływań kulturowych oraz grup ludzkich. Także przyroda w tamtym okresie różniła się dość znacznie w stosunku do tego co możemy obserwować tam obecnie. Faunę reprezentowały m. in. konie, wymarłe gatunki słoni i nosorożców, makaki, hieny krótkogrzywe, bawoły, niedźwiedzie brunatne i tygrysy. Florę natomiast przez dłuższy okres pleistocenu stanowiły lasy mieszane, co nie odbiega  od stanu współczesnego.

ryc. 1 Zmiana układu linii brzegowej środkowego odcinka Azji wschodniej w ciągu ostatnich 22 000 lat(źródło: http://koreansentry.19.forumer.com/a/japanese-have-korean-and-polynesian-ancestors_post4647.html).

         Początki starszej epoki kamienia na interesującym nas obszarze przypadają na okres pomiędzy  700 000 do 500 000 lat temu  –  tak bowiem datowane są najstarsze znalezione tamnarzędzia wykonane z kwarcytu.YiSeon-bok i G. A. Clark podchodzą  jednak sceptycznie do tak wczesnego ich datowania.  Pochodzą one ze stanowisk zlokalizowanych na obszarze obecnej Północnej Korei-  takich jak:  Gulpo-ri, Geon-eunmo-run, Bupo-ri i Donggwanjin. Oprócz artefaktów kamiennych, znaleziono w nich duże ilości kości zwierzęcych, które stanowiły pozostałości pokonsumpcyjne.

         Jednak najstarsze szczątki ludzkie datowane są na okres pomiędzy 50 000 – 40 000 lat temu i pochodzą  z Yonggong-ni koło Pyongyang’u (Phenian’u) w Korei Północnej. Były to fragmenty czaszki i ząb należące do około trzydziestopięcioletniego mężczyzny gatunku homo erectus. Z tego rejonu pochodzi również odkrycie zwane „człowiekiem z Deokcheon”; szczątki ludzkie w postaci fragmentu obojczyka i dwóch zębów trzonowych znalezione w jaskini w górach Seungni w pobliżu wspomnianej miejscowości Deokcheon. Datuje się je na okres pomiędzy 130-70 tys. lat temu i choć początkowo sądzono, że mogą należeć do neandertalczyka (jednakże już nawet w tamtych czasach tj. 1972 r. owe przypuszczenie mogło się wydawać dość fantastyczne, ponieważ nie stwierdzono tak daleko na wschodzie występowania homo sapiens neanderthalensis), to jednak obecnie się uważa, że należały do lokalnej linii rozwojowej homo erectus bądź archaicznej formy homo sapiens. Szczątki innego osobnika homo erectus choć bardziej prymitywnego, odkryto ponadto w jaskini Yeokpo; była to kość czołowa i fragment szczęki ośmioletniego chłopca. Jeśli chodzi o homo sapiens to na terenie Północnej Korei  został stwierdzony w wspomnianej już wcześniej jaskini Seungni oraz w miejscowości Mandal w Południowym Pyeong-an’ie. Jednak na temat ich datowania nie można powiedzieć nic więcej niż to, że pochodzą z paleolitu górnego.

         Jeśli chodzi o Koreę Południową, to obfitością materiałów nie odbiega od swojego północnego sąsiada.  W wapiennej grocie Geum niedaleko wioski Dodam znaleziono fragmenty czaszki homo erectus oraz pięściaki abwilskie. Znaleziska te datować można na środkowy paleolit.  Równie zastanawiające są znaleziska pochodzące ze stanowiska wJeongongni leżącej w pobliżu granicy z Koreą Północną.Zostało ono zlokalizowane w 1979 r. przez amerykańskie małżeństwo Bowenów. Mieści się ono na ponad 60 metrowym, bazaltowym wzniesieniu, w miejscu gdzie rzeka Hantanwpada do morza żółtego. Stanowisko to datowane jest na okres pomiędzy 128 000 a 80 000 lat   temu. Było ono prawdopodobnie pracownią, w której wykonywano narzędzia kamienne, głównie z miejscowego kwarcytu. Odnaleziono tam dużo półproduktów w postaci wiórów i rdzeni, a także pięściaki typu aszelskiego. Odnalezienie owych pięściaków jak i wspomnianych wcześniej z Geum oraz narzędzi z Jangnamgyo (ryc. 2)  wprawiło archeologów zajmujących się tym okresem w konsternację, ponieważ do tamtego czasu uważano, że zasięg przemysłów kamiennych z pięściakami nie przekraczał tzw. „Linii Moviusa ” * – jest wschodnia granica kończyła na subkontynencie indyjskim (ryc. 3). Jednak znaleziska koreańskie, a także najnowsze odkrycia z Baise w Chinach każą nam zrewidować ten pogląd.

ryc. 2 Kamienne narzędzie typu pięściak z rejonu Jangnamgyo (trójstronny rzut).

ryc.3 Przebieg tzw. „linii Moviusa”. Ciemny obszar oznacza tereny występowania narzędzi typu pięściak(źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Biface_Extension.png).

         Niezwykle interesujące odkrycie pochodzi z południowego wybrzeża wyspy Jeju. W pobliżu miejscowości Daejeong odkryto ponad sto dobrze zachowanych śladów ludzkich stóp (ryc. 4), które zostały odciśnięte w tufie wulkanicznym datowanym na 50 tys. lat. Ślady te mierzą od 21 do 25 cm i są jednym  z siedmiu tego typuznalezisk na świecie i pierwszym w Azji. Poza odciskami ludzkimi, znaleziono koło 12 000 śladów zwierzęcych (należały one m.in. do jeleni, koni, słoni i ptaków)oraz roślinnych.

ryc. 4 Liczące 50 000 lat ślady ludzkie i zwierzęce odciśnięte w tufie wulkanicznym na wyspie Jeju(źródło: http://english.chosun.com/site/data/html_dir/2004/02/06/2004020661014.html).

         W Korei południowej odnajduje się również szczątki ludzkie z tego okresu. Przykładem mogą być chociażby znaleziska z miejscowości  Sangsi. Odkryto tam datowane na 37 000 lat temu szczątki dwóch osobników w postaci fragmentów łopatek, kości barkowych oraz czaszek. Choć kości te pochodzą z górnego paleolitu nie należały one do homo sapiens .Być może w tym przypadku mamy do czynienia z potomkami lokalnej linii rozwojowej homo erectus; tej samej co  „człowiek z Deokcheon”.

          Ślady po przedstawicielach naszego gatunku zostały znalezione m.in.  na stanowiskach Seokchang-ni  oraz Jeommal.  Na pierwszym wymienionym stanowisku w warstwie osadniczej datowanej na 28 000 lat odnaleziono m.in. pozostałości ponad stu dobrze zachowanych włosów ludzkich, palenisko, kwarcytowe, gnejsowe i  pegmatytowe rdzenie, otwory po pięciu słupach, które stanowiły prawdopodobnie część jakiejś osobnej konstrukcji  oraz dwa murki, które jak się przypuszcza spełniały rolę wiatrochronu. Poza tym odnaleziono tam gliniane klepisko, na którym widnieją wyryte postaci ryb oraz waleni oraz kilka kamieni  także z rytami. Natomiast wJeommal znaleziono fragmenty stopy i dłoni homo sapiens datowane na 16 000 lat p. n. e. , a także sporo kości zwierzęcy oraz wykonanych z nich narzędzi.

         Na koniec  warto  zwrócić uwagę na mało zbadany problem koreańskiego mezolitu. Otóż przez długi czas tamtejsi badacze uważali, że nie można wydzielać dla ziem koreańskich tej formacji gospodarczo-kulturowej, a pomiędzy schyłkiem paleolitu ( około 8000 l. p. n. e.) a początkiem ichniejszego „neolitu” ( około 6000 l. p. n. e.) miała by mieć miejsce pustka osadnicza spowodowana odejściem wcześniejszej ludności.  Jednak takie założenie ma co najmniej dwa poważne błędy:

Po pierwsze obecność formacji mezolitycznych na wszystkich terenach dookoła późniejszego półwyspu koreańskiego (Mandżuria, Japonia oraz półwyspy Liaodong i Shandong).

Po drugie błędne założenie, że w czasie odpływu ludności z jakiegoś większego obszaru następuje całkowite wyludnienie– taka sytuacja nie ma nigdy miejsca.  Jednakże podejście badaczy do kwestii mezolitu koreańskiego zaczyna ulegać zmianie, a to dzięki nowym stanowiskom archeologicznym datowanym na okres pomiędzy 8000 a 6000 l. p. n. e. Są to m. in. Donggyeong, Sangnodae, Osal-li, Yokij oraz młodsze warstwy z Jeommal.  W czasie  prowadzonych tam badań znaleziono duże ilości mikrolitów, które choć pojawiały się wcześniej, to jednak były niezwykle charakterystyczne, przynajmniej dla mezolitu europejskiego.  Trzeba też dodać , że dużo potencjalnych stanowisk z tego okresu mogło znajdować się aktualnie pod wodą z powodu transgresji morskiej.  Okres ten kończy się gdzieś koło 6000 l. p. n. e. wraz z przybyciem nowej ludności z Syberii, która przyniosła  ze sobą umiejętność wyrobu ceramiki.

—————————————————————————————————————————————————-

*Linia Moviusa– jest to teoretyczna granica, mająca technologiczne różnice pomiędzy kulturami zachodniej i wschodniej części starego świata. Na wschód od niej miałyby nie występować narzędzia pięściakowe. Po raz pierwszy została zaproponowana przez amerykańskiego archeologa Hallana L. Moviusa w 1948 r.. Na terenie kontynentu azjatyckiego linia ta miałaby biec przez północne Indie oraz południową część Azji środkowej. Jednakże w związku z omawianymi odkryciami z Korei oraz w Baise w Chinach należy zrewidować ten pogląd.

Z łopatą na polu minowym………. czyli trochę o archeologii Kambodży.

Studenckie Koło Naukowe Archeologii Dalekiego Wschodu ma przyjemność zaprosić wszystkich zainteresowanych Kambodżą, jaki ogólniej historią i kulturą państw dalekowschodnich, na wystąpienie Kaspra Hanusa, studenta Instytutu Archeologii UJ. Jako dwukrotny uczestnik ekspedycji organizowanej przez uniwersytet w Sydney, opowie nam trochę o urokach kopania w Angor, jak i ogólniej o charakterystyce archeologii tego zakątka świata.

Zapraszamy!

8 marca, godzina 16,45

Sala 209

pierwsze piętro budynku dawnej

szkoły głównej UW

(Instytut Archeologii)

Strona wydarzenia na FB: https://www.facebook.com/events/274301979309646/