Zarys dziejów Korei; część I: Paleolit

         Jest  to pierwszy z serii przeglądowy artykuł dotyczący archeologii półwyspu koreańskiego. Będzie on poświęcony starszej epoce kamienia (guseokgisidae), która tak jak w innych rejonach świata tradycyjnie dzielona jest na 3 główne fazy – paleolit dolny (od 700-400 do 130 000 lat temu), paleolit środkowy (od 130 000 do 50 000 lat temu) i paleolit górny (od 50 000 do 10 000 –  10 000 lat temu). Jego górna granica nie jest do końca ustalona, ponieważ wciąż rozważany jest problem mezolitu (jungseokgisidae) na interesującym nas terenie.  Równie kłopotliwa jest kwestia następującego po nim okresu neolitu (sinseokgisidae), który wg. nomenklatury europejskiej powinien być bardziej określany mianem paraneolitu bądź mezolitu ceramicznego, ponieważ jeszcze nie mamy wtedy do czynienia z gospodarką wytwórczą.  Innym zagadnieniem, na które trzeba zwrócić uwagę by lepiej poznać historię zasiedlenia tegoż półwyspu jest to, że w okresie paleolitu posiadał on zupełnie inną linię brzegową (ryc. 1). Był on wówczas częścią lądu łączącego m.in obecne Kuryle, Sachalin i wyspy Japońskie, co mogło mieć wpływ na kierunki przenikania pewnych  oddziaływań kulturowych oraz grup ludzkich. Także przyroda w tamtym okresie różniła się dość znacznie w stosunku do tego co możemy obserwować tam obecnie. Faunę reprezentowały m. in. konie, wymarłe gatunki słoni i nosorożców, makaki, hieny krótkogrzywe, bawoły, niedźwiedzie brunatne i tygrysy. Florę natomiast przez dłuższy okres pleistocenu stanowiły lasy mieszane, co nie odbiega  od stanu współczesnego.

ryc. 1 Zmiana układu linii brzegowej środkowego odcinka Azji wschodniej w ciągu ostatnich 22 000 lat(źródło: http://koreansentry.19.forumer.com/a/japanese-have-korean-and-polynesian-ancestors_post4647.html).

         Początki starszej epoki kamienia na interesującym nas obszarze przypadają na okres pomiędzy  700 000 do 500 000 lat temu  –  tak bowiem datowane są najstarsze znalezione tamnarzędzia wykonane z kwarcytu.YiSeon-bok i G. A. Clark podchodzą  jednak sceptycznie do tak wczesnego ich datowania.  Pochodzą one ze stanowisk zlokalizowanych na obszarze obecnej Północnej Korei-  takich jak:  Gulpo-ri, Geon-eunmo-run, Bupo-ri i Donggwanjin. Oprócz artefaktów kamiennych, znaleziono w nich duże ilości kości zwierzęcych, które stanowiły pozostałości pokonsumpcyjne.

         Jednak najstarsze szczątki ludzkie datowane są na okres pomiędzy 50 000 – 40 000 lat temu i pochodzą  z Yonggong-ni koło Pyongyang’u (Phenian’u) w Korei Północnej. Były to fragmenty czaszki i ząb należące do około trzydziestopięcioletniego mężczyzny gatunku homo erectus. Z tego rejonu pochodzi również odkrycie zwane „człowiekiem z Deokcheon”; szczątki ludzkie w postaci fragmentu obojczyka i dwóch zębów trzonowych znalezione w jaskini w górach Seungni w pobliżu wspomnianej miejscowości Deokcheon. Datuje się je na okres pomiędzy 130-70 tys. lat temu i choć początkowo sądzono, że mogą należeć do neandertalczyka (jednakże już nawet w tamtych czasach tj. 1972 r. owe przypuszczenie mogło się wydawać dość fantastyczne, ponieważ nie stwierdzono tak daleko na wschodzie występowania homo sapiens neanderthalensis), to jednak obecnie się uważa, że należały do lokalnej linii rozwojowej homo erectus bądź archaicznej formy homo sapiens. Szczątki innego osobnika homo erectus choć bardziej prymitywnego, odkryto ponadto w jaskini Yeokpo; była to kość czołowa i fragment szczęki ośmioletniego chłopca. Jeśli chodzi o homo sapiens to na terenie Północnej Korei  został stwierdzony w wspomnianej już wcześniej jaskini Seungni oraz w miejscowości Mandal w Południowym Pyeong-an’ie. Jednak na temat ich datowania nie można powiedzieć nic więcej niż to, że pochodzą z paleolitu górnego.

         Jeśli chodzi o Koreę Południową, to obfitością materiałów nie odbiega od swojego północnego sąsiada.  W wapiennej grocie Geum niedaleko wioski Dodam znaleziono fragmenty czaszki homo erectus oraz pięściaki abwilskie. Znaleziska te datować można na środkowy paleolit.  Równie zastanawiające są znaleziska pochodzące ze stanowiska wJeongongni leżącej w pobliżu granicy z Koreą Północną.Zostało ono zlokalizowane w 1979 r. przez amerykańskie małżeństwo Bowenów. Mieści się ono na ponad 60 metrowym, bazaltowym wzniesieniu, w miejscu gdzie rzeka Hantanwpada do morza żółtego. Stanowisko to datowane jest na okres pomiędzy 128 000 a 80 000 lat   temu. Było ono prawdopodobnie pracownią, w której wykonywano narzędzia kamienne, głównie z miejscowego kwarcytu. Odnaleziono tam dużo półproduktów w postaci wiórów i rdzeni, a także pięściaki typu aszelskiego. Odnalezienie owych pięściaków jak i wspomnianych wcześniej z Geum oraz narzędzi z Jangnamgyo (ryc. 2)  wprawiło archeologów zajmujących się tym okresem w konsternację, ponieważ do tamtego czasu uważano, że zasięg przemysłów kamiennych z pięściakami nie przekraczał tzw. „Linii Moviusa ” * – jest wschodnia granica kończyła na subkontynencie indyjskim (ryc. 3). Jednak znaleziska koreańskie, a także najnowsze odkrycia z Baise w Chinach każą nam zrewidować ten pogląd.

ryc. 2 Kamienne narzędzie typu pięściak z rejonu Jangnamgyo (trójstronny rzut).

ryc.3 Przebieg tzw. „linii Moviusa”. Ciemny obszar oznacza tereny występowania narzędzi typu pięściak(źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Biface_Extension.png).

         Niezwykle interesujące odkrycie pochodzi z południowego wybrzeża wyspy Jeju. W pobliżu miejscowości Daejeong odkryto ponad sto dobrze zachowanych śladów ludzkich stóp (ryc. 4), które zostały odciśnięte w tufie wulkanicznym datowanym na 50 tys. lat. Ślady te mierzą od 21 do 25 cm i są jednym  z siedmiu tego typuznalezisk na świecie i pierwszym w Azji. Poza odciskami ludzkimi, znaleziono koło 12 000 śladów zwierzęcych (należały one m.in. do jeleni, koni, słoni i ptaków)oraz roślinnych.

ryc. 4 Liczące 50 000 lat ślady ludzkie i zwierzęce odciśnięte w tufie wulkanicznym na wyspie Jeju(źródło: http://english.chosun.com/site/data/html_dir/2004/02/06/2004020661014.html).

         W Korei południowej odnajduje się również szczątki ludzkie z tego okresu. Przykładem mogą być chociażby znaleziska z miejscowości  Sangsi. Odkryto tam datowane na 37 000 lat temu szczątki dwóch osobników w postaci fragmentów łopatek, kości barkowych oraz czaszek. Choć kości te pochodzą z górnego paleolitu nie należały one do homo sapiens .Być może w tym przypadku mamy do czynienia z potomkami lokalnej linii rozwojowej homo erectus; tej samej co  „człowiek z Deokcheon”.

          Ślady po przedstawicielach naszego gatunku zostały znalezione m.in.  na stanowiskach Seokchang-ni  oraz Jeommal.  Na pierwszym wymienionym stanowisku w warstwie osadniczej datowanej na 28 000 lat odnaleziono m.in. pozostałości ponad stu dobrze zachowanych włosów ludzkich, palenisko, kwarcytowe, gnejsowe i  pegmatytowe rdzenie, otwory po pięciu słupach, które stanowiły prawdopodobnie część jakiejś osobnej konstrukcji  oraz dwa murki, które jak się przypuszcza spełniały rolę wiatrochronu. Poza tym odnaleziono tam gliniane klepisko, na którym widnieją wyryte postaci ryb oraz waleni oraz kilka kamieni  także z rytami. Natomiast wJeommal znaleziono fragmenty stopy i dłoni homo sapiens datowane na 16 000 lat p. n. e. , a także sporo kości zwierzęcy oraz wykonanych z nich narzędzi.

         Na koniec  warto  zwrócić uwagę na mało zbadany problem koreańskiego mezolitu. Otóż przez długi czas tamtejsi badacze uważali, że nie można wydzielać dla ziem koreańskich tej formacji gospodarczo-kulturowej, a pomiędzy schyłkiem paleolitu ( około 8000 l. p. n. e.) a początkiem ichniejszego „neolitu” ( około 6000 l. p. n. e.) miała by mieć miejsce pustka osadnicza spowodowana odejściem wcześniejszej ludności.  Jednak takie założenie ma co najmniej dwa poważne błędy:

Po pierwsze obecność formacji mezolitycznych na wszystkich terenach dookoła późniejszego półwyspu koreańskiego (Mandżuria, Japonia oraz półwyspy Liaodong i Shandong).

Po drugie błędne założenie, że w czasie odpływu ludności z jakiegoś większego obszaru następuje całkowite wyludnienie– taka sytuacja nie ma nigdy miejsca.  Jednakże podejście badaczy do kwestii mezolitu koreańskiego zaczyna ulegać zmianie, a to dzięki nowym stanowiskom archeologicznym datowanym na okres pomiędzy 8000 a 6000 l. p. n. e. Są to m. in. Donggyeong, Sangnodae, Osal-li, Yokij oraz młodsze warstwy z Jeommal.  W czasie  prowadzonych tam badań znaleziono duże ilości mikrolitów, które choć pojawiały się wcześniej, to jednak były niezwykle charakterystyczne, przynajmniej dla mezolitu europejskiego.  Trzeba też dodać , że dużo potencjalnych stanowisk z tego okresu mogło znajdować się aktualnie pod wodą z powodu transgresji morskiej.  Okres ten kończy się gdzieś koło 6000 l. p. n. e. wraz z przybyciem nowej ludności z Syberii, która przyniosła  ze sobą umiejętność wyrobu ceramiki.

—————————————————————————————————————————————————-

*Linia Moviusa– jest to teoretyczna granica, mająca technologiczne różnice pomiędzy kulturami zachodniej i wschodniej części starego świata. Na wschód od niej miałyby nie występować narzędzia pięściakowe. Po raz pierwszy została zaproponowana przez amerykańskiego archeologa Hallana L. Moviusa w 1948 r.. Na terenie kontynentu azjatyckiego linia ta miałaby biec przez północne Indie oraz południową część Azji środkowej. Jednakże w związku z omawianymi odkryciami z Korei oraz w Baise w Chinach należy zrewidować ten pogląd.